Zagrożone obiekty dziedzictwa kulturowego: nominacja dla synagogi w Orli

Synagoga w Orli została nominowana do programu 7 Najbardziej Zagrożonych Zabytków i Obiektów Dziedzictwa Kulturowego w Europie. Ten tytuł jest przyznawany przez organizację Europa Nostra przy wsparciu Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

Od uruchomienia w 2013 r. program stał się wiodącą inicjatywą społeczeństwa obywatelskiego na rzecz ochrony zagrożonego dziedzictwa Europy, pełni rolę rzecznika i katalizatora mobilizowania niezbędnego wsparcia publicznego i prywatnego, w tym finansowania.

14 nominowanych zabytków i obiektów dziedzictwa w Europie:

• Wielka Synagoga w Orli, Polska
• Klasztor i osada Arakelot, Armenia
• Dworzec kolejowy Mixnitz-Bärenschützklamm, Austria
• Żelazny zamek Ath, Belgia
• Zamek Nyborg, Dania
• Zamek Monemvasia, Grecja
• Hala dmuchaw, Esch-sur-Alzette, Luksemburg
• Mosty kolejowe i nasyp Baardwijkse Overlaat, Holandia
• Teatr Narodowy, Oslo, Norwegia
• Kościół i klasztor Paulistów w Lizbonie, Portugalia
• Modernistyczny kompleks Generalštab w Belgradzie, Serbia
• Kościół San Estevo de Pousada, Hiszpania 
• Hala pływacka Valhalla, Göteborg, Szwecja
• Victoria Tower Gardens, Londyn, Wielka Brytania

Finałowa lista 7 Najbardziej Zagrożonych Zabytków i Obiektów Dziedzictwa Kulturowego na rok 2025 zostanie ogłoszona w kwietniu.

Żydzi mieszkali w Orli od XVI wieku i stanowili większość mieszkańców wsi w przededniu drugiej wojny światowej. Synagoga w Orli powstała prawdopodobnie w pierwszej połowie XVII wieku. Jej wnętrze odzwierciedlało wpływy barokowe i renesansowe, w sali głównej znajdował się okazały Aron ha-Kodesz. Ściany zdobiły polichromie, głównie z motywami zwierzęcymi i roślinnymi. Obiekt był kilkakrotnie przebudowywany, posiadał efektowną klasycystyczną fasadę.

W marcu 1942 roku Niemcy zamknęli miejscowych Żydów w getcie, a kilka miesięcy później większość z nich zamordowali w obozie zagłady w Treblince.

Synagoga służyła jako magazyn mienia skradzionego Żydom przez Niemców, a Aron ha-Kodesz został zniszczony. Po drugiej wojnie światowej budynek synagogi stał pusty i zaniedbany, okresowo wykorzystywany jako magazyn, a jego stan pogarszał się.

Od 2010 roku synagoga jest własnością Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Fundacja na rzecz Dziedzictwa Żydowskiego (Foundation for Jewish Heritage) podjęła działania w Orli w 2022 roku. Współpracowała z FODŻ i Uniwersytetem Artystycznym im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu przy organizacji w synagodze festiwalu sztuki. FJH pomogła również FODŻ w zgłoszeniu synagogi do programu 7 Najbardziej Zagrożonych Zabytków i Obiektów Dziedzictwa Kulturowego w Europie. Niedawno FJH pozyskała fundusze, które umożliwią FODŻ zamówienie studium wykonalności koncepcji adaptacji obiektu na centrum sztuki i edukacji.

Od uruchomienia w 2013 roku program 7 Najbardziej Zagrożonych Zabytków i Obiektów Dziedzictwa Kulturowego w Europie stał się wiodącą inicjatywą społeczeństwa obywatelskiego poświęconą ochronie zagrożonego dziedzictwa Europy, rzecznikiem i katalizatorem na rzecz pozyskiwania niezbędnego wsparcia publicznego i prywatnego. Jeśli synagoga w Orli znajdzie się wśród finałowej siódemki wybranych obiektów, otrzyma dofinansowanie i możliwość konsultacji eksperckich, które wspomogą jej restaurację i adaptację.

Michael Mail, dyrektor generalny FJH, stwierdza, iż synagoga w Orli to ważny budynek, który upamiętnia społeczność zgładzoną podczas zagłady.

Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w Polsce chroni i upamiętnia obiekty żydowskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce. Jest właścicielem 20 synagog i 153 cmentarzy.

(PW)