Białostockie Obserwatorium Astronomiczne dołącza do światowej elity

Obserwatorium Astronomiczne Wydziału Fizyki Uniwersytetu w Białymstoku dołączyło do prestiżowej Sieci Małych Teleskopów (SMT), stając się częścią globalnej społeczności badaczy kosmosu. Białostocki teleskop, z głównym zwierciadłem o średnicy 60 cm, dołączył do około 130 innych instrumentów zlokalizowanych na całym świecie, od Andów Chilijskich po Australię, w tym do tych należących do Watykańskiego Obserwatorium czy Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO).

Po pomyślnym zakończeniu skomplikowanej kalibracji, białostockie obserwatorium przeprowadziło swoje pierwsze udane sesje obserwacyjne, a zebrane dane zostały przesłane do systemu BHTOM (Black Hole Target and Observation Manager) - kluczowego projektu sieci SMT. System BHTOM to zaawansowane narzędzie online, które pozwala naukowcom koordynować badania i monitorować dynamiczne zjawiska na nocnym niebie.

Pod kierownictwem dr. hab. Marka Nikołajuka, prof. UwB, zespół badaczy wybrał dwa odmienne obiekty do pierwszych obserwacji, które doskonale pokazały możliwości białostockiego teleskopu.

Pierwszym celem była gwiazda zmienna T CrB z konstelacji Korony Północnej. Jest to układ podwójny, składający się z czerwonego olbrzyma i białego karła. Układ ten nie jest widoczny gołym okiem, ale co około 80 lat dochodzi w nim do potężnego wybuchu termojądrowego na powierzchni białego karła. Ostatnia taka eksplozja miała miejsce w 1946 roku, co oznacza, że kolejny wybuch jest już bliski. Badanie gwiazdy przed wybuchem dostarcza kluczowych informacji, podobnie jak monitorowanie wulkanu przed erupcją.

Drugim, bardziej technicznym celem było słabo widoczne zjawisko mikrosoczewkowania grawitacyjnego AT2025mau. Efekt ten, trwający od kilku dni do kilkunastu miesięcy, występuje, gdy niewidoczny obiekt kosmiczny (jak gwiazda, czarna dziura czy planeta) przechodzi na linii wzroku między Ziemią a odległą gwiazdą tła, powodując krótkotrwałe pojaśnienie. Obserwacja ta była kluczowym testem możliwości technicznych teleskopu.

Testy pokazały, że teleskop z Białegostoku jest w stanie dostrzec obiekty o jasności aż 18 mag po 300-sekundowej ekspozycji. Oznacza to, że potrafi sfotografować gwiazdy, które są około 16 milionów razy słabsze od tych widocznych gołym okiem. Jest to doskonały rezultat, szczególnie biorąc pod uwagę, że obserwatorium znajduje się w środku miasta, co wiąże się ze znacznym zanieczyszczeniem światłem.

Dołączenie do sieci SMT i systemu BHTOM to wspólne osiągnięcie całego zespołu Obserwatorium Astronomicznego, w skład którego wchodzą: dr hab. Marek Nikołajuk, prof. UwB, mgr inż. Wojciech Burzyński oraz mgr Ernest Głowacki. Ich praca otwiera nowe możliwości dla białostockiej nauki, włączając lokalne badania w globalne projekty astronomiczne.

(PW)