Reklama

Białostoccy naukowcy z pieniędzmi na badania. Łącznie dostaną prawie trzy miliony

Portal DzienDobryBiałystok.pl

25/01/2022 21:44

Dwa projekty naukowców z Uniwersytetu w Białymstoku zostały zakwalifikowane do finansowania w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, w module "Dziedzictwo narodowe". Łączna kwota przyznanego finansowania to ponad 2,8 mln zł.

"Pisma Henryka Sienkiewicza. Edycja krytyczna pierwsza. Z okazji 100 Rocznicy Odzyskania Niepodległości" - to tytuł projektu, którym pokieruje prof. Jolanta Sztachelska z Wydziału Filologicznego. Zasadniczy cel, jaki stawia sobie badaczka, to publikacja wszystkich udokumentowanych co do autorstwa utworów Henryka Sienkiewicza, składających się na jego imponujący dorobek twórczy w opracowaniu krytycznym. Edycji poddana zostanie nowelistyka, powieści, podróżopisarstwo, publicystyka społeczna i literacka, pisma polityczne, wywiady, ankiety i inne utwory, poza korespondencją prywatną pisarza, która została opracowana i opublikowana.

Chcielibyśmy przywrócić dziełu Sienkiewicza stosowną mu pozycję w kulturze współczesnej. Pierwszemu polskiemu laureatowi Nagrody Nobla należy się uwaga i zainteresowanie głębsze niż to, którym obdarza się go obecnie. W naszej ocenie edycja krytyczna może wpłynąć na zmianę wizerunku autora Trylogii. Może być szansą, byśmy w przemienionej w mit, anachronicznej postaci z przeszłości, zobaczyli wreszcie Sienkiewicza na miarę XXI wieku - człowieka zainteresowanego modernizującym się światem, wsłuchanego w swój czas, mającego własny, nieraz bardzo krytyczny stosunek do wielu przejawów życia politycznego i społecznego, nade wszystko zaś - zatroskanego przedłużającą się niewolą, projektującego przyszłość wolnej Polski. Taki właśnie jest Sienkiewicz w świetle swoich utworów - wielki, a nieznany, nigdy niedoczytany do końca. Z powodów prozaicznych: wygodniejszej, bezkrytycznej recepcji popularnej, w której pomija się niewygodne, niepasujące do wytworzonych mitów wątki oraz - i chcę mocno podkreślić - braku źródeł, co wydaje się kardynalnym zaniedbaniem - wyjaśnia prof. Jolanta Sztachelska.

Oprócz dr Karoliny Szymborskiej z UwB, która będzie sekretarzem projektu, prof. Sztachelska do współpracy zaprosiła kilkunastu badaczy z całej Polski - wybitnych znawców literatury XIX w., sienkiewiczologów, ale także młodych adeptów nauki. Jak mówi filolożka, dzięki temu uda się wykształcić grupę edytorów młodszego i średniego pokolenia. Zawłaszcza, że - jak przewiduje - krytyczna edycja dzieł Sienkiewicza nie będzie łatwa. Dla przykładu: problemem mogą być mankamenty dostępnych źródeł (np. niepełnych lub niesprawdzonych), mnogość wersji i wydań poszczególnych utworów czy rozproszenie druków (tak jest w przypadku pism politycznych).

Badaczka przewiduje, że realizacja całego zamierzenia zajmie kilkanaście lat. Pierwszy etap, na który przyznane zostało finansowanie, potrwa 60 miesięcy. W tym czasie uda się opracować i opublikować co najmniej 10 tomów dzieł Henryka Sienkiewicza, dwa dalsze zostaną przygotowane do druku. Zostanie też opracowana koncepcja cyfrowej publikacji wybranych utworów Henryka Sienkiewicza oraz portalu prezentującego warsztat pisarza - jednak ich realizacja stanie się możliwa, jeśli projekt będzie kontynuowany w kolejnych etapach.

Zamysł zespołu projektowego jest taki, by finalnie opublikować 36 tomów oryginalnych dzieł Henryka Sienkiewicza w nowoczesnym opracowaniu edytorskim, z komentarzem i przypisami, historią tekstu, odmianami tekstowymi itd. Dodatkowo, w formie suplementu, powstałyby cztery tomy tłumaczeń tych utworów, które mają zasadnicze znaczenie dla recepcji światowej polskiego Noblisty (np. "Ogniem i mieczem", "Quo vadis").

Finansowanie przyznane na pierwszy etap prac wynosi 1 657 714 zł.

1 215 297 zł - to z kolei dofinansowanie, jakie na swój projekt zdobył dr hab. Karol Łopatecki, prof. UwB z Wydziału Historii i Stosunków Międzynarodowych. Jego tytuł to "Akta sejmikowe województwa połockiego (XVI-XVIII wiek)". Celem prac jest krytyczna edycja materiałów źródłowych będących efektem funkcjonowania peryferyjnego sejmiku Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Ramy chronologiczne obejmują całe stulecie XVI, gdyż przed reformą administracyjną przeprowadzoną w latach 1565 - 1566 na tych ziemiach funkcjonował sejm, stanowiący kontynuację działalności ustrojowej księstwa połockiego. Sejmik połocki w obrębie Rzeczpospolitej istniał aż do 1793 r., kiedy znany jest ostatni zjazd szlachty tego województwa - wyjaśnia historyk z UwB. - Na sejmiku połockim wybierano dwóch posłów na sejm oraz dwóch deputatów do Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo miało także dwóch senatorów: wojewodę i kasztelana połockiego. Po zmianach terytorialnych i odzyskaniu województwa połockiego w latach 1579 - 2582 obszar ten nadal zachowuje swoją specyfikę, co wynika z pogranicznego położenia z Carstwem Moskiewskim / Rosyjskim. Zderzenie różnych kultur, religii, grup etnicznych, form ustrojowych, ciągłe zagrożenie wojenne i oddziaływanie europejskich tras handlowych tworzyło unikalne środowisko, co uzewnętrznia się podczas obrad sejmików.

Jak opisuje dr hab. Karol Łopatecki, są dwa najbardziej charakterystyczne rysy połockiego życia sejmikowego. Po pierwsze, po unii brzeskiej Połock był siedzibą arcybiskupstwa (unickiego). Choć hierarcha nie zasiadał w senacie, był niemal zawsze obecny na sejmikach odgrywając tam kluczową rolę. Po drugie, sejmik przez większość analizowanego czasu miał prawo wybierać wojewodę.

Historyk z UwB przypomina, że na różnorodność materiałów związanych z funkcjonowaniem sejmiku wpływa fakt, że pełnił on różne funkcje.

Zgodnie z typologią zaproponowaną przez prof. Adama Lityńskiego obradowały tam sejmiki: przedsejmowe, przedkonwokacyjne, relacyjne, gromniczne (deputackie), elekcyjne, gospodarcze, pospolitego ruszenia, kapturowe. W ramach naszego projektu chcemy też wydać uchwały zjazdów, które formalnie nie były sejmikami (lub ich identyfikacja jest niejednoznaczna), lecz prezentują kulturę polityczną szlachty połockiej - zapowiada dr hab. Karol Łopatecki. - Podstawową bazą źródłową są księgi grodzkie, w których dokonywane były oblaty akt sejmikowych. Niestety, w odniesieniu do terenu Połocka ta dokumentacja została mocno przetrzebiona. Duży zbiór ksiąg przechowywany jest w archiwum historycznym w Mińsku, w zespole 1 734, gdzie przechowywanych jest 105 ksiąg grodzkich z lat 1660 - 1795, a odnośnie drugiej połowy XVIII stulecia wartościowy jest zespół 2 574 (księgi grodzkie uszackie).

Oprócz dokumentów stricte związanych z funkcjonowaniem sejmików połockich (lauda, instrukcje, uniwersały i legacje, listy królewskie, hetmańskie, senatorskie, skwitowania, asekuracje, protestacje, diariusze sejmikowe, wywody szlachectwa), edycja będzie zawierała też materiały uzupełniające, takie jak np. wzmianki w korespondencji prywatnej, wyimki z pamiętników i diariuszy.

Zespół, którym pokieruje dr hab. Karol Łopatecki, będzie liczył ośmiu badaczy, z których troje jest obecnie doktorantami UwB (Andrej Radaman, Marta Kupczewska, Janusz Danieluk). W projekcie wezmą też udział badacze z Białorusi, z dr. hab. Andrejem Matsukiem na czele.

Efektem prac będzie dwutomowa edycja źródłowa, a zakończenie projektu przewidywane jest na 2026 rok.

(PW / Foto: UwB)