Urlop macierzyński, rodzicielski i ojcowski - zasady, wysokość świadczeń i statystyki dla rodziców w Polsce. Maksymalny wymiar i wysokość zasiłku.

Urodzenie dziecka to wielka radość, ale i niemałe wyzwanie. Pozostanie w domu z maluchem wiąże się z rezygnacją z pracy, a tym samym - z dużym wyzwaniem finansowym. Z pomocą przychodzą ubezpieczenia społeczne, dzięki którym rodzice opłacający składki na ubezpieczenie chorobowe, mają możliwość spędzenia 61 tygodni z nowo narodzonym dzieckiem w domu. Za ten okres otrzymują co miesiąc zasiłek macierzyński. W przypadku urodzenia bliźniaków czy trojaczków okres pobierania zasiłku macierzyńskiego wydłuża się.

Z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego mogą skorzystać także ojcowie. Co więcej, mają oni do swojej dyspozycji jeszcze urlop ojcowski. W niektórych przypadkach opieka nad dzieckiem i pozostanie z nim w domu nie wiąże się z niskim dochodem. W województwie podlaskim najwyższą podstawę wymiaru do wypłaty świadczenia za okres urlopu ojcowskiego udokumentował tata, którego zasiłek macierzyński urzędnicy wyliczyli od kwoty ponad 27 tys. zł. Najwyższa podstawa przyjęta do macierzyńskiego wypłaconego dla kobiety to 21,5 tys. zł.

Zasiłek macierzyński przysługuje osobom, które podlegają ubezpieczeniu chorobowemu. Jest ono obowiązkowe dla osób zatrudnionych na umowach o pracę, natomiast w przypadku zleceniobiorców czy osób prowadzących własne firmy, ubezpieczenie to jest dobrowolne. W tych przypadkach osoby te same decydują, czy chcą podlegać takiemu ubezpieczeniu, czy też nie. Zasiłek macierzyński przysługuje niezależnie od tego, jak długo podlega się ubezpieczeniu chorobowemu. Jeśli kobieta urodziła dziecko choćby dzień po tym, jak zgłosiła się do ubezpieczenia chorobowego albo zgłosił ją do niego płatnik, to zasiłek macierzyński także będzie przysługiwał.

Okres pobierania zasiłku macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie bądź przyjętych na wychowanie. W przypadku urodzenia jednego dziecka łączny okres pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego wynosi 61 tygodni, czyli 20 tygodni urlopu macierzyńskiego i 41 tygodni urlopu rodzicielskiego. W przypadku urodzenia bliźniaków łączny wymiar wynosi 74 tygodnie (31 tygodni urlopu macierzyńskiego i 43 urlopu rodzicielskiego), trojaczków - 76 tygodni (33 tygodnie urlopu macierzyńskiego i 43 tygodnie rodzicielskiego), czworaczków - 78 tygodni (35 tygodni urlopu macierzyńskiego i 43 tygodnie rodzicielskiego), pięcioraczków - 80 tygodni (37 tygodni urlopu macierzyńskiego i 43 tygodnie urlopu rodzicielskiego).

Urlop rodzicielski może trwać także krócej - 38 tygodni, jeśli rodzice przyjmą na wychowanie dziecko w takim wieku, że nie jest możliwe wykorzystanie pełnego wymiaru urlopu rodzicielskiego, czyli przed ukończeniem przez dziecko 7. lub do 10. roku życia, jeśli otrzymało decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego albo do 14 lat w przypadku wystąpienia do sądu w sprawie jego przysposobienia.

Do dłuższego urlopu rodzicielskiego niż 41, 43 lub 38 tygodni mają prawo rodzice, którym urodziło się dziecko lub przyjmą na wychowanie dziecko z ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniem albo nieuleczalną chorobą, która zagraża jego życiu, a które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu. Jeśli dziecko ma zaświadczenie "Za życiem", rodzice będą mogli skorzystać odpowiednio z 65, 67 i 62 tygodni urlopu. Stąd też wydłuża się cały okres pobierania zasiłku macierzyńskiego. I tak: przy urodzeniu jednego dziecka łącznie do 85 tygodni, w przypadku bliźniaków - 98 tygodni, trojaczków - 100 tygodni, czworaczków - 102 tygodnie, pięcioraczków - 104 tygodnie.

Ze statystyk wynika, że wciąż w zdecydowanej większości niemowlakiem opiekuje się mama. W pierwszych czterech miesiącach tego roku z urlopu macierzyńskiego skorzystało 115 tys. kobiet w całym kraju, a tylko 2,4 tys. mężczyzn. Trzeba wziąć pod uwagę to, że w przypadku urlopu macierzyńskiego pierwszych 14 tygodni z 20 dostępnych przy urodzeniu jednego dziecka jest zarezerwowanych tylko dla mam. Dopiero po ich wykorzystaniu, gdy mama wróci do pracy, ojciec może skorzystać z tego urlopu.

W ubiegłym roku wydłużono urlop rodzicielski o dziewięć tygodni: z 32 do 41 w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie jednego dziecka i z 34 do 43 tygodni w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie więcej niż jednego dziecka. To tzw. dziewięciotygodniowy urlop rodzicielski dedykowany dla drugiego rodzica. Jeśli ubezpieczona mama wykorzystała urlop rodzicielski w maksymalnym wymiarze, np. 32 tygodni lub 34 tygodni, to pozostałe dziewięć tygodni może wykorzystać już tylko ojciec. Jeśli z tego nie skorzysta, urlop przepadnie. Wprowadzona część urlopu rodzicielskiego przeznaczonego drugiemu rodzicowi, zaowocowała dynamicznym wzrostem liczby ojców, którzy korzystają z urlopu rodzicielskiego. W 2022 r. 3,7 tys. ojców zdecydowało się na ten krok. W 2023 r. zdecydowanie więcej, bo aż 19 tys. mężczyzn. W pierwszych czterech miesiącach tego roku z urlopu rodzicielskiego skorzystało już 13,8 tys. panów.

Wysokość zasiłku uzależniona jest od podstawy, od której odprowadzane są składki, czyli najczęściej od osiąganego wynagrodzenia. Im wynagrodzenie jest wyższe, tym wyższe są odprowadzane składki, a w konsekwencji wyższe świadczenie dla rodziców. Wpływ na wysokość pobieranego świadczenia ma średnie wynagrodzenie z ostatnich 12 miesięcy. W przypadku kobiet prowadzących własną działalność gospodarczą i podlegających dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu wysokość zasiłku jest ustalana na podstawie miesięcznego przychodu za okres 12 miesięcy kalendarzowych przed porodem.

Ubezpieczona mama może otrzymywać zasiłek macierzyński w takiej samej wysokości przez cały okres jego pobierania, czyli 81,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku, o ile złoży tzw. długi wniosek o zasiłek macierzyński do 21 dni po porodzie albo przyjęciu dziecka na wychowanie i w pierwszym roku życia dziecka zostanie wykorzystany co najmniej jeden dzień zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego.

Długi wniosek nie może dotyczyć dziewięciu tygodni urlopu rodzicielskiego dla drugiego z rodziców. Za tę część urlopu zasiłek zawsze wynosi 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Jeśli mama nie złoży wniosku o długi zasiłek macierzyński do 21 dni po porodzie albo przyjęciu dziecka na wychowanie, to zasiłek będzie wynosił 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego i 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku za okres urlopu rodzicielskiego.

Jeżeli w pierwszym roku życia dziecka nie zostanie wykorzystany ani jeden dzień zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego (na podstawie długiego wniosku), będzie możliwość złożenia wniosku o jednorazowe wyrównanie zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego do 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Za okres urlopu rodzicielskiego zasiłek macierzyński będzie przysługiwać w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

(Oprac. P. Walczak)